Εισήγηση αρεοπαγίτη αποδέχεται αίτηση αναίρεσης ιδιώτη υιοθετώντας το σκεπτικό του ότι στα νησιά του Αιγαίου και ιδίως στις Κυκλάδες το ελληνικό Δημόσιο δεν διαδέχθηκε το οθωμανικό και ως εκ τούτου οποιαδήποτε έκταση που δεν ανήκει στην ιδιοκτησία ιδιώτη, είτε πρόκειται για αγρό, είτε για αιγιαλό, είτε ακόμα και για ολόκληρο ακατοίκητο νησί-βραχονησίδα, μπορεί να περιέλθει μέσω χρησικτησίας στην κυριότητα κάθε καταπατητή.Επί της υπόθεσης η απόφαση του Αρείου Πάγου αναμένεται να εκδοθεί σε λίγες εβδομάδες. Εφόσον γίνει δεκτή η εισήγηση, θα αποκτήσει χαρακτήρα νομολογίας επιφέροντας ολοκληρωτική ανατροπή στο ισχύον ιδιοκτησιακό καθεστώς των Κυκλάδων και άλλων νησιών του Αιγαίου.
Αυτό σημαίνει ότι αφενός χιλιάδες καταπατητές δημόσιων εκτάσεων και βραχονησίδων θα μπορούσαν να αποκτήσουν μέσα σε μια νύχτα ισχυρό νομιμοποιητικό έρεισμα, ενώ δεν αποκλείεται να ξεκινήσει και μια άνευ προηγουμένου βιομηχανία καταπατήσεων στα νησιά, με ανυπολόγιστες οικολογικές και οικονομικές συνέπειες.
Επιπλέον η αμφισβήτηση των έννομων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας του Δημοσίου επί ολόκληρων βραχονησίδων ενδέχεται να τις καταστήσει γκρίζα ζώνη της επικράτειας, μέσω της κερκόπορτας της καταπάτησης ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Οι κίνδυνοι από το ενδεχόμενο επικράτησης μιας τέτοιας απόφασης στο ανώτατο δικαστήριο θεωρούνται μεγάλοι, αφού είναι γνωστό ότι εδώ και πολλές δεκαετίες ισχυρά συμφέροντα στις Κυκλάδες και αλλού επιθυμούν τη νομιμοποιηση καταπατημένων.
Την ίδια στιγμή άλλη εισήγηση από έτερο αρεοπαγίτη για παρόμοιο ζήτημα, η οποία μάλιστα συζητήθηκε την ίδια ημέρα στον Αρειο Πάγο, καταλήγει στο ακριβώς αντίθετο συμπέρασμα και προτείνει την απόρριψη της αίτησης αναίρεσης του ιδιώτη.
Οι υποθέσειςΕιδικότερα, στον Αρειο Πάγο στη συνεδρίαση της 3ης Μαρτίου του 2010 συζητήθηκαν δύο αναιρέσεις ιδιωτών κατά του ελληνικού Δημοσίου και οι αποφάσεις τους θα κρίνουν το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Κυκλάδων.
Η πρώτη υπόθεση αφορούσε την αίτηση αναίρεσης της εταιρείας «Δ. Μ. ΑΕ», η οποία διεκδικεί μαζί με άλλους έκταση περίπου 85.000 στρεμμάτων στην Καλντέρα της Σαντορίνης στη θέση Ακρωτήρι.
Στην εισήγηση για τη συγκεκριμένη υπόθεση προτείνεται η απόρριψη της αίτησης με την αιτιολογία ότι το ελληνικό Δημόσιο είναι κύριος στα νησιά των Κυκλάδων, επομένως και στη Σαντορίνη, λόγω της διαδοχής του οθωμανικού δημοσίου από το ελληνικό. Το ίδιο άλλωστε είχε δεχθεί και η απόφαση του Εφετείου Αιγαίου, η οποία μάλιστα έκανε και διεξοδική αναφορά στο νομικό και ιστορικό ιδιοκτησιακό καθεστώς των Κυκλάδων.
Στη δεύτερη υπόθεση μήλον της Εριδος μεταξύ ιδιωτών και ελληνικού Δημοσίου είναι δύο βραχονησίδες μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου. Το Τουρκονήσι ή Τούρλος ή Τούρνα έκτασης 33.390 τ.μ. και το Πρασσονήσι ή Αγιος Νικόλαος έκτασης 8.000 τ.μ.
Στην εισήγηση της υπόθεσης από τον προεδρεύοντα αεροπαγίτη λόγω απουσίας του προέδρου από τη συζήτηση, προτάθηκε να γίνει δεκτή η αίτηση αναίρεσης του ιδιώτη με κύρια αιτιολογία ότι στις Κυκλάδες και στα νησιά του Αιγαίου το ελληνικό Δημόσιο δεν διαδέχθηκε το οθωμανικό και επομένως οι βραχονησίδες δεν ανήκουν στην κυριότητα του ελληνικού Δημοσίου αλλά του ιδιώτη καταπατητή.
Το σκεπτικό αυτό μεταξύ άλλων στηρίζεται στο «πασίδηλο» γεγονός ότι κατά την Τουρκοκρατία οι Κυκλάδες αποτελούντο από ιδιωτικές γαίες και δεν θεωρήθηκαν ότι περιήλθαν στον σουλτάνο. Μάλιστα η απόδειξη αυτή συγκαταλέγεται στα διδάγματα της κοινής πείρας.
Οι κίνδυνοιΕφόσον ο Αρειος Πάγος αποδεχτεί την εισήγηση η απόφαση θα αποτελεί νομολογία με σοβαρότατες συνέπειες:
1. Εκατομμύρια στρέμματα εκτάσεων στα νησιά του Αιγαίου, ακόμα και σε σημεία ιδιαίτερης πολιτικής ή περιβαλλοντικής σημασίας όπως ο αιγιαλός, οι βραχονησίδες ή οι προστατευόμενες περιοχές που διεκδικούνται εδώ και χρόνια από ισχυρά οικονομικά συμφέροντα θα αποδοθούν στους καταπατητές τους.
2.Πιθανόν μια νέα ανεξέλεγκτη βιομηχανία καταπατήσεων θα ξεκινήσει με απρόβλεπτες επιπτώσεις, οικοπεδοποιώντας και τσιμεντοποιώντας κάθε ελεύθερη έως σήμερα έκταση γης στις Κυκλάδες ή άλλα νησιά. Οποιοσδήποτε θα μπορεί να καταπατήσει και ύστερα από μερικά χρόνια να διεκδικήσει λόγω χρησικτησίας οποιαδήποτε έκταση δεν ανήκει σήμερα σε κάποιον.
3.Η έλλειψη ιδιοκτησιακού καθεστώτος -αν και όχι κυριαρχίας γιατί αυτή δεν φαίνεται να αμφισβητείται άμεσα- σε μια σειρά βραχονησίδων μπορεί να εγείρει κατά μια ακραία εκδοχή ακόμα και νέου τύπου εθνικά θέματα.
Για δημόσια γη στη ΣύροΗ παγωμένη υπόθεση και οι... συμπτώσεις
Μια λεπτομέρεια, η οποία φαίνεται να αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπό τις παρούσες εξελίξεις, είναι ότι στον Αρειο Πάγο έφτασε πριν από δύο χρόνια και μια τρίτη υπόθεση αναίρεσης, η οποία είχε συζητηθεί στις 21 Μαΐου 2008.
Τότε διάδικοι ήταν το ελληνικό Δημόσιο και ο Γ.Δ., ο οποίος διεκδικούσε δημόσια έκταση στη Σύρο.
Το παράδοξο είναι ότι για την υπόθεση εκείνη που συζητήθηκε προ διετίας δεν έχει εκδοθεί ακόμα απόφαση, κάτι το οποίο θεωρείται πρωτοφανές στα χρονικά του Αρείου Πάγου, όπου οι αποφάσεις δημοσιεύονται το αργότερο εντός έξι μηνών από τη συζήτηση μιας υπόθεσης.
Η σύμπτωση είναι ότι και σε αυτή την υπόθεση η εισήγηση έγινε από τον ίδιο αεροπαγίτη - προεδρεύοντα λόγω απουσίας προέδρου, ο οποίος με ανάλογο σκεπτικό είχε προτείνει και πάλι την αποδοχή της αίτησης αναίρεσης του ιδιώτη.
Εάν είχε δημοσιευθεί η παλαιότερη εκείνη απόφαση, το σίγουρο είναι ότι θα επηρέαζε καθοριστικά τις αποφάσεις και των δύο άλλων σημερινών υποθέσεων είτε υπέρ είτε κατά του Δημοσίου.
Παγκοίνως γνωστόΣύμφωνα με την εισήγηση για τις διεκδικούμενες βραχονησίδες μεταξύ Πάρου και Αντίπαρου, όσα προβλέπονται στα «πρωτόκολλα ανεξαρτησίας» και στον νόμο «περί διακρίσεως κτημάτων» βάσει των οποίων περιήλθαν στο ελληνικό Δημόσιο με δικαίωμα πολέμου οι εκτάσεις που σήμερα του ανήκουν δεν ισχύουν για γαίες που βρίσκονται στα νησιά των Κυκλάδων και του υπολοίπου Αιγαίου.
Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, «είναι παγκοίνως γνωστό ότι κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας οι Κυκλάδες κατά το σύνολό τους απετελούντο εξ ιδιωτικών γαιών καθαράς ιδιοκτησίας, αφού τα νησιά αυτά υπαχθέντα υπό την οθωμανική κυριαρχία όχι δικαιώματι πολέμου αλλά ειρηνικά κατόπιν συμφωνιών μεταξύ Γενουατών ή Ενετών κατακτητών αφενός και του Σουλτάνου αφετέρου δεν θεωρήθηκαν περιελθόντα στο Σουλτάνο...
Παρέπεται ότι τα ακίνητα αυτά των Κυκλάδων μη εξουσιαζόμενα πριν από την Επανάσταση από το Σουλτάνο, ούτε κατεχόμενα από Οθωμανούς ιδιώτες δεν περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο κατά διαδοχή του τουρκικού δημοσίου δικαιώματι πολέμου...».
Στην εισήγηση γίνεται επίσης λόγος για απόφαση του Αρείου Πάγου του 1934 για διεκδικούμενη έκταση στην Ικαρία, η οποία θεωρεί ότι «τα εν ταις νήσοις του Αιγαίου ακίνητα υπάγονται ως πασίδηλον τυγχάνει εις την κατηγορίαν των καθαράς ιδιοκτησίας ακινήτων...».
Σύμφωνα με άλλους νομικούς η συγκεκριμένη απόφαση αφορά διένεξη μεταξύ ιδιωτών και κατά την εκδίκασή της το Δημόσιο δεν είχε παραστεί προκειμένου να εκθέσει τα επιχειρήματά του. Οι ίδιες πηγές εκτιμούν ότι πρόκειται περί μιας μεμονωμένης απόφασης επί λανθασμένης βάσης που δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε στο δίκαιο. Πάντως το βέβαιο είναι ότι υπάρχει μεγάλη αντιγνωμία για το θέμα και ότι η όποια απόφαση θα έχει πολύ μεγάλο πεδίο εφαρμογής.
Τα επιχειρήματαΔιαδοχή και στις Κυκλάδες
Σύμφωνα δε με τα επιχειρήματα του ελληνικού Δημοσίου στη συζήτηση της παλαιότερης υπόθεσης για τις διεκδικούμενες εκτάσεις στη Σύρο, «η προαναφερόμενη διαδοχή του ελληνικού Δημοσίου στο οθωμανικό δημόσιο αφορά και τις νήσους του Αιγαίου αφού κατά τα έτη 1537-8 μέχρι 1566 η οθωμανική κυριαρχία κατέλυσε τα φραγκικά νησιωτικά κρατίδια και περιέλαβε τις Κυκλάδες, καθώς και όλα τα νησιά του Αιγαίου. Το δε ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε μετά την επιτυχή έκβαση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821 συμπεριέλαβε και τα νησιά αυτά», κάτι το οποίο προκύπτει και από το Πρωτόκολλο του Λονδίνου που αποτελεί για την Ελλάδα την οριστική συνθήκη ανεξαρτησίας. Σύμφωνα με την ίδια εισήγηση «από κανένα στοιχείο δεν προκύπτει και μάλιστα ως παγκοίνως γνωστό ή πασίδηλο ότι τα νησιά αυτά αποτελούντο στο σύνολό τους από ιδιωτικές εκτάσεις. Αντίθετα, με δικαστικές αποφάσεις έχει γίνει δεκτό ότι το ελληνικό Δημόσιο είναι κύριος στα νησιά των Κυκλάδων εκτάσεων οι οποίες ποτέ δεν ανήκαν σε ιδιώτες».
Η άλλη εισήγηση: Κύριος των εκτάσεων το Δημόσιο Σύμφωνα με την εισήγηση του έτερου αρεοπαγίτη, για τη διεκδικούμενη έκταση στην Καλντέρα της Σαντορίνης, ενώ αναγνωρίζεται το ειδικό καθεστώς των γαιών των Κυκλάδων και κατά το οποίο οι ιδιωτικές και οι καθαρές ιδιοκτησίες δεν περιήλθαν στο ελληνικό Δημόσιο, τονίζεται ότι αυτό συμβαίνει εφόσον πρόκειται για καθαρές ιδιοκτησίες, «ενώ για τα νησιά των Κυκλάδων μεταξύ των οποίων και η Σαντορίνη για εκτάσεις που αφορούν τα δάση, τους αιγιαλούς, τα κοινόχρηστα, τις βοσκές και τις εκτάσεις που λόγω της μορφής τους δεν εξουσιάζονταν από κανέναν μετά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας κατέστη κύριος αυτών το ελληνικό Δημόσιο ως διάδοχο του οθωμανικού κράτους δικαιώματι πολέμου». Εκτενής νομική και ιστορική αναφορά γίνεται και στη σχετική απόφαση του Εφετείου Αιγαίου, σύμφωνα με την οποία «η διαδοχή του ελληνικού Δημοσίου δικαιώματι πολέμου είναι ιστορικά αποδεδειγμένη ότι αφορά και τις νήσους του Αιγαίου δεδομένου ότι στο σχετικό κείμενο του πρακτικού γίνεται ρητή αναφορά και στις νήσους αυτές».
ΗΛΙΑΣ ΜΑΡΟΥΤΣΗΣmaroutsis@pegasus.gr
